جلوه معشوق

چاپ و انتشار تلمود
اگر چه بعد از گرد آورى تلمود، به خاطر ضرورتهاى آموزشى، یک یا چند نسخه از آن استنساخ شد، اما با توجه به گرانسنگ، حیاتى و حجیم بودن این مجموعه و دشوارى استنساخ، تلمود تا مدتها در حصار مرزهاى فلسطین و بابل یا به عبارت دقیقتر در چهار دیوارى حوزه‏هاى علمیه قدیم باقى مانده بود و اندک نسخه‏هاى دست نویس که توسط طلاب و از روى مجموعه اوراق یا با بهره‏گیرى از حافظه قوى بعضى از آنها تهیه شده بود، تنها براى حوزویان قابل استفاده بود و عموم مردم از آن محروم بودند و یا اگر به آن دسترسى پیدا مى‏کردند، قادر به فهم آن نبودند.
در این میان، وضع اقتصادى نامناسب یهودیان آن زمان نیز اجازه نمى‏داد که نسخه بردارى در سطح وسیعترى صورت پذیرد؛ لذا کار کتابت تلمود که بنا به نقلى حدود 2 میلیون و 500 هزار واژه را در خود جاى داده است، در عین حال که کارى بس عظیم و پر اهمیت بود، دشوار و پر مشقت نیز مى‏نمود. على‏رغم همه این مشکلات، در طى زمان، نسخه‏هایى از تلمود تهیه شد.

بعد از اختراع صنعت چاپ، یهودیان اقبال شایان توجهى به این صنعت نشان دادند؛ چاپ تلمود را شتاب بخشیدند و با بهتر شدن اوضاع اقتصادى در راه چاپ تلمود هزینه‏هاى زیادى صرف کردند. سخن درباره چاپهاى اولیه تلمود، اولین ناشران، کیفیت توزیع و عرضه آن به بازار، از موضوع اصلى این نوشته خارج است. اما قبل از خاتمه بحث در این مقال، به دو نکته درباره چاپ تلمود اشاره مى‏کنیم:
1- در میان ناشران تلمود، از انتشارات «بومبرگ» ⁽³⁵⁶⁾ باید به عنوان اولین ناشرى که به چاپ تلمود اقدام کرد، نام برد. چاپخانه دانیال بومبرگ مسیحى، اولین ویرایش تلمود را در سال 1520 م. در پى اجازه پاپ لئودهم ^{( 357} در شهر ونیز عرضه کرد». ⁽³⁵⁸⁾ چاپ تلمود بابلى در سالهاى 1520ـ1523 م. و «تلمود فلسطینى» در سالهاى 1523ـ1524 م. انجام گرفت. «صفحه بندى خاصى که «دانیال بومبرگ» به کار برد، تقریبا در تمامى چاپهاى بعدى حفظ شده است. وى تلمود فلسطینى را بدون هیچ گونه تفسیرى چاپ کرد. مطالب هر صفحه از آن، در دو ستون تنظیم شده است. اما تلمود بابلى را با قسمتى از گمارا در وسط صفحات چاپ کرد که در یک طرف آن تفسیر «ربى شلومو بن اسحاق» که به نام «راشى» معروف است، دیده مى‏شود و در طرف دیگر، یاداشتها و توضیحات مفسران بعدى». ⁽³⁵⁹⁾
2-  مشکلات چاپ و توزیع تلمود، صرفا مسایل اقتصادى، نیروى کار انسانى و فقدان صنعت چاپ نبود؛ تعقیب، آزار و اذیت یهودیان و دست‏اندرکاران این وظیفه خطیر را نیز باید به آن اضافه کرد. بیان تمامى حوادثى که در طول تاریخ بر تلمود و ناشران آن گذشت، خود رساله‏اى جداگانه مى‏طلبد. اما به این چند نکته اشاره کنیم که کلیسا و جامعه مسیحى مشکلات زیادى بر سر راه چاپ و نشر تلمود ایجاد کرده بودند؛ چاپخانه‏ها را بستند، ناشران و دست‏اندرکاران را شکنجه کرده، حبس نموده و یا به دار آویختند و به بهانه‏هاى گوناگون تلمود را به آتش کشیدند و خونهاى زیادى در این مسیر بر زمین ریختند. از حکم حاکمان مسیحى به ممنوعیت مطالعه، تحقیق و نشر تلمود، که تا مدتها به اعتبار خود باقى بود، همچنین از تلاش روحانیت مسیحى در جهت معرفى تلمود به عنوان یکى از «کتب ضاله» که در آن به مسیح توهین شده است، سخن نمى‏گوییم.
اگر تلمود همچنان باقى است، این بقا مرهون زحمات فقیهان و حکیمان یهود و بیش از همه مدیون آزاد اندیشى پارسیان و فضاى آزاد حاکم بر سرزمین پارس و نیز فضاى باز حاکم بر جوامع اسلامى ـبعد از ظهور و گسترش اسلام به مناطق یهودى نشین یا دیگر ممالک که بعدا یهودیان به آنجا کوچ کردندـ مى‏باشد. یهودیان ساکن کشورهاى اسلامى با بهره‏بردارى از حسن معاشرتى که مسلمانان بنابه تعالیم دینى خود، با آنها داشته‏اند، توانسته‏اند، خود، دین خود و تلمود را حفظ کنند. این حقیقتى است که اغلب تاریخ نویسان و حتى بعضى عالمان و مورخان یهود، على‏رغم بعضى تعصبات، بدان اذعان داشته و گفته‏اند که هر چه مسیحیان بر یهودیان سخت گرفتند، مسلمانان بر مبناى شریعت سهله و سمحه خود با آنها از در تسامح و تساهل وارد شدند.
سخن آخر
تلمود به عنوان تفسیرى بر میشنا، مجموعه‏اى حاوى شریعت شفاهى یهود و فتاواى فقیهان این قوم، از آثار مهم و ارزشمند در ادبیات دینى یهود است. این کتاب با تمام ویژگیها و مزایایى که دارد، حاوى مطالبى نیز هست که در نگاه اول و به دور از هرگونه تاویل و تفسیرى، بسیار ناپسند و غیرعقلایى مى‏نماید. «ملى گرایى افراطى»، تبلیغ اندیشه «قوم برتر و برگزیده» و اعتقاداتى نظیر «واجب القتل و مهدور الدم دانستن غیر یهودى، سرور شمردن یهودى و برده دانستن غیر یهودى، از هر مرام و مسلکى که باشد»، و مطالبى از این دست که على رغم تمام سانسورها و ممیزیها در لابه‏لاى تلمود یافت مى‏شوند، همه و همه مسایلى هستند که چهره تلمود را ناهنجار ساخته است. تمسک یهودیان سست‏ایمان یا بى‏ایمان افراطى، از جمله صهیونیستها به بعضى از فتاوا و مطالب مطرح شده در تلمود، در توجیه قتل و غارت سرزمینهاى اسلامى، از جمله مواردى است که بعضى از منتقدان تلمود، در نفى ارزش و اعتبار تلمود به آنها تمسک جسته‏اند. تلمودى که هم اینک در دسترس جهانیان است (که یکى از چاپهاى آن حدود هجده جلد است) «بنا به گفته دایرة المعارف یهود، اکثر نسخه‏هاى آن بر اساس نسخه «تطهیر شده» است و حاوى مطالب دوزخى نسخه ونیز که واتیکان دستور آتش زدن آن را صادر نمود، نمى‏باشد» . ⁽³⁶⁰⁾ اما آیا چنین سخنى را مى‏توان باور کرد؟ پاسخ به این سؤال، تحقیق دیگرى را در بررسى محتواى تلمود ایجاب مى‏کند.
کتابنامه
منابع فارسى
1ـ کتاب مقدس، ترجمه فارسى، انجمن پخش کتب مقدسه در میان ملل.
2- اعلم، امیر جلال الدین، فرهنگ اعلام کتاب مقدس، مرکز نشر دانشگاهى، .1376
3 ـ بوش، ریچارد و دیگر نویسندگان، جهان مذهبى، ج 2، ترجمه عبد الرحیم گواهى، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، .1374
4ـ توفیقى، حسین، نگاهى به ادیان زنده جهان، مرکز مدیریت حوزه‏هاى علمیه خواهران، .1377

5ـدورانت، ویل، تاریخ تمدن، ج 4، بخش اول، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى، .1366
6ـرضایى، عبد العظیم، تاریخ ادیان جهان، ج 1، انتشارات علمى.
7-  رضى، هاشم، ادیان بزرگ جهان، سازمان انتشارات فروهر، .1360

8ـ زرین‏کوب، عبد الحسین، در قلمرو وجدان، انتشارات سروش، .1375
9ـ شاهاک، اسراییل، تاریخ یهود مذهب یهود، ترجمه مجید شریف، انتشارات چاپخش، .1376
10ـ ظفر الاسلام خان، نقد و نگرشى به تلمود، ترجمه محمدرضا رحمتى، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، .1369
11ـ کهن، 1، گنجینه‏اى از تلمود، حى، یهودا، چاپ زیبا، .1350

12ـ مبلغى آبادانى، عبد الله، تاریخ ادیان و مذاهب جهان، ج 2، نشر سینا، .1373

13ـ مشکور، محمد جواد، خلاصه ادیان در تاریخ دینهاى بزرگ، انتشارات شرق، .1369

14ـ ناس؛ جان. بى؛ تاریخ جامع ادیان، ترجمه على‏اصغر حکمت، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى، .1370

15ـ هاکس، قاموس کتاب مقدس، انتشارات اساطیر، .1377

16ـ هیوم، رابرت، 1، ادیان زنده جهان، ترجمه عبد الرحیم گواهى، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، .1373

منابع انگلیسى

«~ .(Talmudmap Gemara.htm / elsegal / WWW.acs. ucalgary.ca) (Talmud) 1. Gemara ~»

«~ .(Ibid) 2. Mishnah ~»

«~ .(WWW.Kollel) 3. Resnik; Hemry; Conversations With the Talmud Newyork Kollel talmud course ~»

«~ . 4. Steinsaltz; Adin the Essential Talmud 1976 chaya Galai Basice Books Inc. Publishers ~»