شفاعت در قرآن کریم
شفاعت در قرآن کریم
در قرآن کریم دربار? شفاعت (به این عنوان ) در حدود 30 آیه آمده است ( بحث ها و اشارات دیگری نیز به این مسأله با عناوین دیگر دیده می شود.
آیات قرآن حاکى از وجود اصل شفاعت در روز رستاخیز بوده و این کتاب شریف به اصل شفاعت، و منوط بودن آن به اذن و رضاى خداوند، تصریح دارد: (و لا یشفعون الا لمن ارتضى) (انبیاء / 28): شافعین جز در حق کسانى که خدا مىپسندد، شفاعت نمى کنند. در آیه دیگر مىفرماید: (ما من شفید الا من بعد اذنه) (یونس / 2). بنابر این اصل شفاعت (البته با اذن و رضاى خداوند) از نظر قرآن، امرى قطعى و واقعیتى مسلم است.
از برخى آیات استفاده مىشود که فرشتگان از شافعانند چنان که مىفرماید: (و کم من ملک فی السموات لا تغنی شعاعتهم شیئا الا من بعد ان یاذن الله لمن یشاء و یرضى) (نجم / 26): چه بسیار فرشتگانى در آسمانها هستند که شفاعت آنان جز پس از اذن خداوند، در مورد آن کس که مشیت و رضایت الهى به (رستگارى وى) تعلق گیرد، سود نمىبخشد.
مفسران در تفسیر آیه (عسى ان یبعثک ربک مقاما محمودا) (اسراء / 79): امید است که پروردگارت تو را به مقام پسندیدهاى برساند، مىگویند مقصود از مقام محمود، همان مقام شفاعت براى پیامبر اسلام است. (منشور عقاید امامیه :صفحه 200 / استاد جعفر سبحانى)
دسته بندی آیات قرآن کریم پیرامون "شفاعت"
اول ـ آیاتی که به طور مطلق شفاعت را نفی می کند؛
لانْفِقوا مِمّا رزقناکُم مِنْ قَبلُ اَن یأتی یَوم لا بیعُ فیهِ وَ لا خلة وَلا شفاعَة...:
پیش از انکه روزی فرا رسد که نه داد و ستدی هست و نه دوستی و نه شفاعتی، از آنچه روزیتان کرده ایم انفاق کنید...(سورهء بقرة؛ آیه 254)
وَ لا یُقبَلُ مِنها شَفاعَة...:
و از کسی شفاعتی نپذیرند...(سورهء بقرة؛ آیه 48)
در این آیات راههای متصور برای نجات محرومان غیر از ایمان و عمل صالح چه از طریق پرداخت عوض و دیُون مالی و مادی، یا پیوند و سابقهء دوستی و یا مسأله شفاعت نفی شده است.
حتی در مورد بعضی از گناهکاران می خوانیم؛
فَما تَنفَعَهُم شفاعَة الشافِعین...:
شفاعت شفاعت کنندگان به حال ایشان سودی ندارد...(سورهء مدثر؛ آیه 48)
دوم ـ آیاتی که شفیع را منحصراً خداوند متعال معرفی می کند و شفاعت را فقط مخصوص ذات اقدس الهی می داند؛
مالَکُم مِن دونِهِ مِن وَلی وَ لا شَفیع...:
برای شما هیچ سرپرست و شفیعی غیر از خداوند نیست...(سورهء سجده؛ آیه 4)
قُل لِلّهِ الشَفاعة جَمیعاً...:بگو، شفاعت یکسره از آن خداست...(سورهء زمر؛ آیه 44)
سوم ـ آیاتی که شفاعت را مشروط به اذن و فرمان خدا می کند؛
مَن ذَالّذی یَشفَعُ عِندَهُ اِلّا بِاذْنِهِ...:چه کسی می تواند جز به اذن خدا شفاعت کند؟...(سورهء بقره؛ آیه 255)
وَ لا تَنْفعُ الشفاعَة عِنْدَهُ اِلّا لِمَن اِذْن لَه...:شفاعت جز برای کسانی که خداوند اذن (اجازه) دهد سودی ندارد...(سورهء سباء ؛آیه 23)
چهارم ـ آیاتی است که شرایطی را برای شفاعت شونده (مشفوع) بیان کرده است،گاهی این شرط را رضایت و خشنودی پروردگار معرفی می کند؛
وَ لا یَشْفَعونَ اِلّا لِمن ارْتَضی...:
و جز برای کسی که [خدا] رضایت دهد شفاعت نمی کنند...
(سورهء انبیاء؛ آیه 28)
و گاه شرط آن را گرفتن پیمان و عهد نزد خدا معرفی می کند؛
لا یَملِکونَ الشّفاعة اِلّا مَن اتّخَذَ عِندَالرّحمنِ عَهداً...:
کسی به شفاغت دست می یابد که به خداوند و به پیامبر ایمان داشته باشد و نزد خدا تعهد و پیمان بسته باشد...
(سورهء مریم؛ آیه 87)
و زمانی هم صلاحیت شفاعت شدن را از بعضی از مجرمان و گناهکاران سلب می کند؛
ما لِلظّالِمینَ مِن حَمیم وَ لا یَشفَع یطاع...:
برای ستمگران نه یاوری هست و نه شفاعتگری که مورد اطاعت باشد...
(سورهء غافر؛ آیه 18)
پنجم ـ در آیاتی نیز شفاعت به معنی یاری و پشتیبانی از برادر دینی در کمک به وی و یا در جهاد با تجاوزگران است که بهره دنیوی غنایم و پاداش اخروی آن جنت خداست و اگر در گناه و تجاوزی با همدینش رفاقت کند، بهره دنیای او سرزنش، و نصیب جهان دیگرش کیفر خواهد بود؛
مَن یَشفَع شفاعَةً حَسَنَةً یکُن لَهُ نَصیبٌ مِنها وَ یَشفَع شفاعَةً سَیِّأةً یکُن لَهُ کِفلُ مِنها ...:
هر که شفاعتی نیکو کند، او را بهره ای باشد و کسی را که شفاعتی بد کند وی را از آن سهمی باشد...
(سورهء نساء؛ آیه 85)
معانی و تعابیر دیگری نیز از مسأله شفاعت در قرآن کریم آمده است ولی آنچه مد نظر ما بوده است در دسته بندیهای فوق ذکر شده است.